Rất nhiều chuyên gia cho rằng, để phát triển điện tái tạo, Việt Nam nên tạo cơ hội cho những nhà đầu tư tư nhân thay vì để EVN nắm giữ quyền toàn bộ thị trường điện như trước. Nhưng bằng cách nào? Tia Sáng đã có một buổi trao đổi với anh Tobias Cossen, Trưởng dự án Hỗ trợ Mở rộng Quy mô Điện gió tại Việt Nam/Chương trình Hỗ trợ Phát triển Năng lượng của Tổ chức hợp tác phát triển Đức (GIZ) tại Việt Nam.
Thi công nhà máy điện gió ở Bạc Liêu.
Điện gió: Đã có những khó khăn hoạt động
Theo anh, tiềm năng điện gió của Việt Nam như thế nào, và để hình dung, nó có thể chiếm bao nhiêu phần trăm trong tổng sản lượng điện quốc gia?
Tiềm năng điện gió của Việt Nam là rất lớn do Việt Nam có đường bờ biển dài. Theo nghiên cứu cơ bản về gió của World Bank, công suất lắp đặt của điện gió ở Việt Nam vào khoảng 501 GW (để so sánh, công suất của nhà máy Thủy điện Hòa Bình, nguồn cung cấp điện chính cho toàn miền Bắc chỉ vào khoảng hơn 1 GW). Tỷ trọng của điện gió so với tổng sản lượng điện quốc gia chỉ phụ thuộc vào việc các bên xác định mục tiêu phát triển điện gió là bao nhiêu.
Tuy nhiên, để đánh giá chính xác tiềm năng, cần phải tính toán đến cả những yếu tố về thị trường nữa. Chẳng hạn như ở Nhật Bản, họ có rất ít tài nguyên cho năng lượng, người dân phải trả rất cao cho giá điện nhưng vẫn là một nơi rất hấp dẫn cho các nhà đầu tư bởi vì Chính phủ Nhật có cơ chế đảm bảo rằng, các nhà đầu tư sẽ không bao giờ phá sản khi đầu tư vào lĩnh vực này.
Theo Quy hoạch điện VII, chính phủ có đưa ra mục tiêu đến năm 2020, công suất điện gió của Việt Nam là 800 MW. Điều này có khả thi hay không?
Chúng tôi đã tham gia tư vấn cho rất nhiều quốc gia và các vùng lãnh thổ, chẳng hạn như Lào hay Campuchia, họ nói rằng họ muốn phát triển năng lượng tái tạo, nhưng tất cả chỉ thế thôi, họ không đi sâu vào chi tiết. Còn Chính phủ Việt Nam không chỉ nói rằng chúng tôi muốn có năng lượng tái tạo mà còn đưa ra mục tiêu vào năm 2020, công suất lắp đặt của điện gió Việt Nam là 800 MW. Tuy nhiên, tôi phải nói rằng đó là một mục tiêu tham vọng vì bây giờ con số đó mới chỉ là 160 MW.
Quy hoạch Điện VII đối với năng lượng tái tạo của Việt Nam.
Hiện nay, GIZ đang tư vấn cho Tổng cục Năng lượng/Bộ Công Thương những kịch bản mà Việt Nam có thể theo đuổi, đồng thời tìm phương án tốt nhất để triển khai tại Việt Nam.
Anh có biết về con số nào mà Chính phủ Việt Nam đưa ra là 800MW không?
Con số đó được đưa ra bởi các cơ quan chức năng của Việt Nam, đó không phải là nhiệm vụ của chúng tôi. Chúng tôi có thể làm điều đó nhưng nhiệm vụ của dự án này (dự án Mở rộng Quy mô Điện gió tại Việt Nam – Up-scaling wind energy project) chỉ là hỗ trợ Chính phủ Việt Nam mở rộng quy mô của năng lượng gió.
Dự án điện gió đầu tiên của chúng tôi bắt đầu vào năm 2009 và kết thúc vào năm 2011. Năm 2011, giá bán điện gió được ban hành, với mỗi kWh điện gió kết nối với lưới điện quốc gia, người bán sẽ nhận được một khoản tiền là 7.8 US cent/kWh. Chúng tôi đề xuất một con số cao hơn để khuyến khích khởi tạo nhà đầu tư tham gia đầu tư vào điện gió. Vì sao vậy? Bởi vì có lẽ ai cũng đồng ý với quan điểm rằng, sự thật khó khăn cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) khi còn mãi được quyền trên thị trường và làm tất cả mọi thứ như hiện nay. Họ đã quá tải và trách nhiệm cũng nên được chia sẻ.
Một vấn đề khác nữa là quy trình, giấy phép cần thiết để triển khai một dự án điện gió. Các dự án xây dựng nhà máy điện gió với công suất lắp đặt tối đa là 30 MW sẽ cần phải xin phép ủy ban nhân dân tỉnh. Nếu với công suất lớn hơn, dự án phải được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Bên cạnh đó, thực tế cho thấy, đã có khung quy định chung về phát triển đầu tư dự án, tuy nhiên, mỗi tỉnh lại áp dụng một cách khác nhau làm cho quy trình thủ tục mất rất nhiều thời gian và có lúc không được rõ ràng và minh bạch. Mới đây, với sự cộng tác chặt chẽ của Tổng cục Năng lượng và các Sở Công Thương cũng như các bên liên quan, cuốn sổ tay Hướng dẫn Phát triển và Đầu tư Điện gió tại Việt Nam đã được xây dựng và ban hành. Với nỗ lực này, chúng tôi hy vọng giúp các nhà đầu tư và phát triển dự án có thông tin đầy đủ và rõ ràng hơn.
Như anh vừa nói thì giá bán điện gió là rất thấp, vậy tại sao trên thực tế vẫn có những nhà đầu tư chấp nhận đầu tư vào lĩnh vực này?
Nếu bạn nói về những người đầu tư điện gió ở Việt Nam, bạn cần nhớ hiện nay chỉ có bốn nhà máy điện gió đã hoạt động ở Việt Nam chứ không phải là hàng trăm nhé: REVN, nhà máy điện gió đầu tiên ở Việt Nam; Công Lý, nhà máy lớn ở phía Nam và Phú Lực, được đầu tư bởi Ngân hàng Tái thiết đổi mới và một dự án rất nhỏ nằm ở đảo Phú Quý. Cả ba dự án đều hưởng những chính sách giá và ưu đãi rất khác nhau. Chẳng hạn như dự án Phú Lực, EVN là nhà đầu tư chi phần lớn cùng nhận được ưu đãi từ Chính phủ Đức, có giá bán điện thực tế là 6.8 US cent/kWh (theo kỳ vọng, họ được bán với giá 7.8 US cent/kWh với 1 US cent hỗ trợ từ chính phủ nhưng cuối cùng họ không nhận được hỗ trợ này) còn dự án Công Lý có giá bán điện là 9.8 US cent/kWh (trong khi thời kỳ đầu là 7.8 US cent/kWh).
Tuy nhiên, tôi biết, hiện nay, có rất nhiều người muốn đầu tư vào các dự án năng lượng tái tạo ở Việt Nam. Tuy nhiên, họ vẫn chờ đợi những chính sách ưu đãi rõ ràng hơn từ chính phủ.
Điều gì là khó khăn lớn nhất trong việc tạo ưu đãi cho những người đầu tư vào điện gió hiện nay ở Việt Nam?
Nếu dự án được đầu tư bằng vốn ODA, dự nhiên bạn không cần lợi nhuận cao, tỷ suất lợi nhuận mà vốn ODA yêu cầu gần như là 0. Dự án được đầu tư bởi nhà đầu tư chiến lược cũng không đòi hỏi lợi nhuận cao vì họ đầu tư dài hạn, hàng chục năm mới cần thu lại vốn. Còn với nhà đầu tư thương mại, họ chỉ muốn bỏ tiền vào dự án trong một vài năm rồi ngay lập tức muốn bán cổ phần và thu lợi nhuận. Chúng tôi chọn lựa phương án ở giữa vì sẽ đến lúc Việt Nam không nhận ODA nữa và do Việt Nam là một nước đang phát triển nên không thể trông đợi vào việc có ai đó sẵn lòng mua điện với giá cao của nhà đầu tư thương mại.
Chúng tôi đề xuất giá bán điện sẽ vào khoảng 10.4 US cent/kWh, hiện nay thì EVN đang bán cho người dân với giá thấp hơn 10.4 US cent/kWh. Vậy thì ai sẽ trả khoản tăng thêm đó?
Chúng tôi đưa ra hai phương án, hoặc là nhà nước trả giá toàn bộ, hoặc người dân sẽ cùng trả thêm một khoản phí, điều mà ở rất nhiều nước khác đang áp dụng. Ngoài trừ những người thu nhập thấp, mỗi hộ dân sẽ trả thêm để Việt Nam có 800MW điện gió.
Không phải là phép màu nhưng điện tái tạo sẽ giảm áp lực thiếu điện
Từ trạng thái điện gió nói riêng và điện tái tạo trong tổng sản lượng điện quốc gia là không đáng kể vì vậy nếu phải trả thêm tiền điện bây giờ sẽ có rất nhiều người phản đối, đặc biệt là các nhà máy, xí nghiệp vẫn tiêu thụ rất nhiều điện.
Chúng tôi đã tính toán, với 800 MW điện gió ở Việt Nam thì giá tăng thêm cho mỗi số điện (1 kWh) chỉ vào khoảng 3.5 đồng (để dễ hiểu, một hộ gia đình bình thường dùng một tháng khoảng 400 số điện chỉ phải trả thêm 1,200 đồng), một con số không đáng kể.
Mùa hè năm nay, Việt Nam sẽ thiếu điện, sẽ có tình trạng mất điện ở nhiều nơi vì một số nhà máy nhiệt điện không được hoàn thiện và nối lưới như kế hoạch. Đó là tình huống EVN đang rất lo lắng. Dự nhiên, năng lượng tái tạo không phải là một phép màu để có thể giải quyết toàn bộ vấn đề này ngay, nhưng nếu chính phủ có chính sách khuyến khích khởi tạo nhân tham gia vào lĩnh vực năng lượng này thì sẽ giảm được một chút áp lực cho việc thiếu điện.
Về lợi ích, Việt Nam không thể theo con đường nhiệt điện nữa, vì sẽ phải nhập khẩu than và than ngày càng đắt. Bạn muốn trả cho cái gì? Muốn trả cho than nhập khẩu từ Indonesia, thậm chí là Trung Quốc, hay bạn muốn trả cho năng lượng tái tạo được sản xuất ở Việt Nam?
Nếu tỷ trọng điện tái tạo lớn hơn thì người dân có phải trả thêm tiền không?
Về giá điện, không thể kỳ vọng giá điện tái tạo rẻ ngay từ đầu. Nó có thể cao trong giai đoạn đầu nhưng sẽ giảm theo thời gian. Khi chính phủ và những nhà đầu tư tư nhân có nhiều kinh nghiệm hơn (chính phủ cho các nhà đầu tư một số đảm bảo rằng họ có khả năng thu hồi vốn thì họ cũng không đòi hỏi lợi nhuận cao. Đó là cách mà Chính phủ đẩy mạnh năng lượng tái tạo trong một thời gian dài), giá điện tái tạo sẽ giảm dần. Chẳng hạn như giá điện mặt trời ở Đức đã giảm khoảng 10 lần trong thập kỷ qua, thậm chí rẻ hơn cả điện than.
Bên cạnh các dự án điện gió đang hoạt động, tình hình các dự án điện mặt trời hay điện sinh khối ở Việt Nam ra sao?
Không có nhiều dự án điện sinh khối lắm và chúng chiếm một thị phần rất nhỏ so với điện gió và điện mặt trời. Chính phủ Việt Nam cũng ban hành giá bán điện sinh khối nhưng vẫn quá thấp nên các dự án này không thấy có lãi.
Hiện nay chỉ có một dự án điện mặt trời nhỏ công suất chưa đến 1 MW và vì chưa có giá bán điện mặt trời chính thức nên dự án này phục vụ cho nhu cầu cá nhân chỉ không bán được điện.
Hiện nay, Việt Nam nên tập trung vào loại năng lượng tái tạo cơ hội, hay là nên làm tất cả cùng một lúc?
Tôi e không có câu trả lời cho điều này. Nếu tập trung vào một thứ thì nếu nó thất bại, mọi thứ sẽ sụp đổ.
Chính phủ Việt Nam phải bước vào lĩnh vực năng lượng tái tạo để có những kinh nghiệm riêng của mình, từ đó mới có thể đưa ra quyết định nên lựa chọn cái này hay cái kia. Chẳng hạn như Trung Quốc, ban đầu họ cũng đầu tư cho tất cả mọi loại năng lượng tái tạo rồi dần dần chuyển hướng đầu tư mạnh sang năng lượng mặt trời bởi họ nhận ra rằng đó là lựa chọn tốt nhất cho họ và họ có thể sản xuất loại điện với giá rẻ nhất. Mỗi năm trước, khi nhìn vào 10 công ty sản xuất pin mặt trời hàng đầu thế giới, có tám công ty của Đức và hai công ty của Trung Quốc. Hiện nay thì có chín công ty của Trung Quốc và một công ty của Đức.
Chính phủ Việt Nam tiếp nhận các góp ý của GIZ như thế nào?
Đó là một quá trình đầy thách thức. Vì sao lại thách thức? Chúng tôi làm việc thường xuyên với Tổng cục Năng lượng về các nội dung liên quan đến năng lượng tái tạo, Tổng cục Năng lượng trình các thông tin của chúng tôi đến Bộ Công Thương, Bộ Công Thương sẽ trình lên Thủ tướng Chính phủ…Tổng cục Năng lượng chỉ có bảy năm người chịu trách nhiệm toàn bộ về năng lượng tái tạo và đó quả là một trách nhiệm nặng nề với họ. Nếu có vài chục người phụ trách thì điều đó sẽ hoàn toàn khác. Đó sẽ là một quá trình dài sẽ có rất nhiều bên can thiệp và gây ảnh hưởng lên những lời khuyên của chúng tôi.
Sang năm, dư án cáca anh sẽ kết thúc, vậy đơn vị nào sẽ tiếp nốii công việc dang dở của các anh?
Hiện nay, có Hiệp hội Điện gió Bình Thuận, anh Bùi Văn Thành, CEO công ty Phong Điện Thuận Bình với dự án Phú Lạc là chủ tịch. Cùng với anh Thành và ủy ban Năng lượng toàn cầu, chúng tôi cố gắng thành lập một hiệp hội năng lượng gió ở Việt Nam để khởi tạo nhân dân có một tiếng nói chung, đối thoại với chính phủ trong việc phát triển điện gió ở Việt Nam.
Một điều khác nữa là chúng tôi có hợp tác công nghệ giữa ba đại học ở Đức và vài đại học Việt Nam để xây dựng chương trình đào tạo cơ sở về năng lượng tái tạo. Đây là cách chúng tôi chuyển giao kinh nghiệm và nâng cao năng lực cho Việt Nam. Các trường đại học và cơ sở đào tạo ở Việt Nam có thể cung cấp nhân lực cho thị trường năng lượng tái tạo trong tương lai.
————–
- Số liệu của Ngân hàng Thế giới là 50GW. Tuy nhiên, GIZ – đối tác thực hiện dự án này cùng với Ngân hàng Thế giới đưa ra con số thấp hơn và khả thi hơn với điều kiện của Việt Nam là 27 GW.
- Giá mà các nhà sản xuất điện nhận được khi bán một kWh điện.
- Theo quy hoạch điện VII, vào năm 2030, tổng công suất lắp đặt của điện gió Việt Nam là 6000 MW, chiếm 1% tổng sản lượng điện quốc gia. Khi đó, như GIZ tính toán, số tiền mỗi kWh sẽ tăng thêm 5.3 VND so với hiện nay.
Source: http://tiasang.com.vn/
